‘Er werden levens gegeven voor een betere wereld’
MARUM – Op 15 augustus 1945 gaven de Japanners zich over in de strijd tegen Nederlands-Indië. Een belangrijke datum in de Nederlandse geschiedenis. Een gebeurtenis die niet zomaar vergeten mag worden. Dat is waarom Tony Simon jaren geleden het initiatief startte om een herdenking op te zetten in Marum. Ook dit jaar wordt deze gebeurtenis herdacht in het Romaanse Kerkje. De gebeurtenis gaat Tony en zijn nicht Hanny van Asdonck aan het hart. Voor hen komt het nog steeds erg dichtbij.
De herdenking wordt al jarenlang georganiseerd door Tony Simon. ‘Het begon in mijn Atelier. Ik woon aan een wandel- en fietsroute en naast een terras van een café. Soms komen er toeristen langs wanneer het terras gesloten is, dan nodig ik ze vaak uit voor een bakje koffie in het Atelier. Daar hangen veel schilderijen over Indië, waar vaak vragen over gesteld worden. Dan komen er veel emoties naar boven. Jaarlijks werd 15 augustus herdacht in Den Haag, maar niet iedereen heeft de mogelijkheid om daar zomaar naar toe te reizen. Dat is hoe Tony op het idee kwam om een herdenking te organiseren in het Noorden. De eerste keer dat ik de herdenking in Marum organiseerde was eigenlijk een hele spontane actie. Ik realiseerde me niet zo goed wat ik op mijn schouders had genomen.’
Ook voor zijn nicht, Hanny van Hanny is de herdenking een belangrijke dag. ‘Mijn vader was krijgsgevangene en dwangarbeider in de mijnen in Japan,’ vertelt ze. ‘Als kind was ik al geïntrigeerd door de oorlogsverhalen. Af en toe kwamen er ooms op bezoek, en wanneer ze over de oorlog spraken, hoorde ik ze ook wel lachen. Ik vond dat lastig om te begrijpen. Maar natuurlijk is het ook bijzonder dat ze niet alleen negatieve herinneringen aan de oorlog hebben. Al was het natuurlijk verschrikkelijk. Ik voelde als kind in augustus ook altijd een spanning bij mijn vader. Hij had vaak nachtmerries rond die tijd. Toen het er naar uitzag, dat Japan de oorlog zou gaan verliezen, moesten alle krijgsgevangenen in het kamp hun eigen graf graven. Tot uiteindelijk de bom op Nagasaki viel. Hij overleefde het en de oorlog was afgelopen. Ik ben altijd nieuwsgierig geweest naar de persoonlijke verhalen en ervaringen van mijn vader. Helaas is hij inmiddels overleden.’ Bij Tony thuis ging het er anders aan toe. ‘Wij spraken er niet over. Mijn vader werkte aan de Birma-spoorlijn en mijn moeder was een buitenkamper. Het lag erg gevoelig. Als buitenkamper was het leven geen pretje. Je hoorde nergens bij en werd vogelvrij verklaard.’
Het belang van herdenken
Inmiddels wordt de herdenking al sinds 2014 in Marum gehouden. ‘Het gaat ook om de periode na de oorlog, de Bersiap-periode.’ Een zeer gewelddadige periode in de (Nederlands) Indische geschiedenis. ‘Op de eerste keer kwamen al mensen van heinde en verre. Utrecht, Overijssel, overal. Met name aangezien onze herdenking om 19.00 uur begint.’ Hanny: ‘Herdenken is leren van geschiedenis. Het is respect en eerbied hebben voor je ouders, voor hun veerkracht. Ondanks alle moeilijkheden wisten ze mee te bewegen en te overleven. Er werden levens gegeven voor een betere wereld, het is goed om daar bij stil te staan.’ Haar neef vult aan: ‘De oorlog brengt trauma’s met zich mee. Zelfs wanneer de eerste generatie er niet meer is, blijft het trauma bestaan. Het wordt doorgegeven. Als kind weet je misschien niet wat, maar je voelt dat er iets is. Ook kleinkinderen voelen dat er bepaalde dingen zijn waar ze niet met hun grootouders over kunnen praten. Daarom vind ik het ongelofelijk moedig van mensen om over de oorlog te spreken.’
Hanny: ‘Ik sprak ooit eens een timmerman in een Fries dorp. Hij had gevochten in Indië, maar sprak er nooit over. Als 18-jarige jongen werd hij opgeroepen om naar Indië te gaan. Hij was daarvoor zelfs nog nooit buiten Friesland geweest.’ Tony haalt een boekje uit zijn goed gevulde boekenkast. ‘Elementaire Cursus Indonesië’ staat er op de kaft. ‘De Nederlanders kregen zo’n boekje als voorbereiding op het land. Inmiddels zijn er weinig spullen van de oorlog in Indië over. De Japanners stopten namelijk alles wat Europees was weg. Veel archieven zijn vernietigd. Dat is heel anders dan in Europa. Ook de wederopbouw na de oorlog was anders in Europa. Indonesië was prachtig voor de oorlog. Maar dat leven dat je daar had, je huis, je carrière, je banktegoed, je identiteit, dat was je allemaal kwijt na de oorlog. Indische Nederlanders kregen dat niet meer terug. Eenmaal aangekomen in Nederland had je niks meer, je moest weer vanaf nul beginnen. Zelfs je diploma’s waren hier niks meer waard. Maar ook de status quo was anders.’ Hanny: ‘Indië was een klassenmaatschappij. Hoe blanker je was, hoe hoger je in de maatschappelijke ranglijst stond. Mijn moeder vertelde dat ze schrok toen ze in Nederland aankwam. Een blanke Nederlandse kruier wilde namelijk haar koffers dragen op station Haarlem, dat had ze nog nooit meegemaakt. Maar ook dat blanke Nederlandse vrouwen zelf hun straatjes schoon veegden was nieuw voor haar.’
Het programma in Marum
Om 18.50 uur begint dinsdag 15 augustus het luiden van de kerkklok in Marum, gevolgd door muziek van de Christelijke Muziekvereniging Harmonie. Kort daarna heet burgemeester Ard van der Tuuk iedereen welkom en geeft gedeputeerde van de provincie, Tjeerd van Dekken een toespraak. Daarna klinkt het taptoesignaal en worden er twee minuten stilte gehouden. Zowel het Wilhelmus als het Molukse volkslied Maluku Tanah Airku zullen klinken. Daarna worden er bloemen gelegd. Na de koffie of thee en een stuk spekkoek zullen vier sprekers hun verhaal vertellen in de kerk. Het belooft een bijzondere avond te worden. Op de foto staan Hanny van Asdonck, Laurien van Vliet en Tony Simon. Samen geven ze vorm aan de herdenking van het einde van de Japanse bezetting in voormalig Nederlands Indië.
